మనం నిత్యం జరుపుకునే పండుగలు , ఉత్సవాలు, జాతరలు, కొలుపులు, మొదలయిన వన్నీ మన సంస్కృతిలో భాగం. పండుగలు ,ఉత్స వాలు అన్ని మతపరమైనవి కావు. కొన్ని పండుగలు పూర్తిగా మానవుని ఉత్పత్తికి సంబంధించి-అంటే వ్యవ సాయం, పశుపోషణ, వంటి వాటికి సంబంధించి ఉంటాయి. కొన్ని ప్రకృతిపై మానవుడు విజయం సాధించిన సందర్భాన్ని పురష్కరించు కుని జరుగుతుంటాయి. కొన్ని పండు గలు పూర్తిగా మతనమ్మకాలు, కథలపై ఆధారపడి ఉంటాయి. అయితే వీటన్నింటినీ ఇలా పూర్తిగా విడదీసి చూడటం కూడా కష్టం. మానవుని ఉత్పత్తికి, ప్రకృతిపై విజయాలకు సంబంధించిన పండుగల్లో కూడా మతపరమైన నమ్మకాలు, ఆచారాలు ఉంటాయి. అదేసమయంలో పూర్తిగా మతమపరమైన కథలపై ఆధారపడిన పండుగల్లో కూడా వెతికి చూస్తే మానవ సమూహాల అభివృద్ధికి సంబంధించిన అనేక చారిత్రక విషయాలు కనిపిస్తుంటాయి. అందువల్ల మనం పండుగలు ఉత్సవాలు జాతరలు వంటి వాటిని ఏవిధంగా చూడాలి. ఏ విధంగా ఈసందర్భాల్లో పాత్రవహించాలి అన్న ప్రశ్న ముందుకు వస్తుంది. దీనికి సమాధానం ఒక్కటే-పండుగలు ఉత్సవాలను మూఢనమ్మకాల పేరుతో మొత్తంగా కొట్టి పారేయకూడదు. అదే సమయంలో వాటిలోని అన్ని అంశాలను అంటే మూఢ విశ్వాసాలు, మూఢాచారాలు ఆధ్యాత్మిక విష యాలను కూడా భుజాన వేసుకుని మోయకూడదు.
మానవుడు మనుగడ కోసం ప్రకృతితో సాధించిన పోరాటంలో ఒక్కో విజయం సాధించడం ద్వారానే అభివృద్ధి పథంలో ముందుకు పోతూ వచ్చాడు. అయితే ప్రకృతితో మనిషి ఒంటరిగా పోరాడలేదు. సామూ హికంగా, సమిష్టిగా పోరాడాడు. అందువల్ల ప్రకృతిపై విజయం సాధించి నప్పుడు మానవులు సమిష్టిగానే సంతోషం పంచు కున్నారు. అవే సంబరాలు ఉత్సవాలు అయ్యాయి. ఆది మానవునికి అగ్గి అప్పట్లో కొరకరాని కొయ్య. అగ్గితో చాలా పనులు చేయవచ్చు. ఎముకలు కొరికే చలినుంచి అది కాపాడుతుంది. అడవుల్లో క్రూరమృగాలను భయపెట్టి దూరంగా ఉంచుతుంది. మాంసం, దుంపలు , కూరగాయలు, గింజలు కాల్చుకు తినడానికి ఎంతగానో ఉపకరిస్తుంది. కాని మానవునికి దాన్ని స్వాధీనం చేసుకోవడం-అంటే ఎప్పుడు కావాలంటే అప్పుడు అగ్గిని సృష్టించు కోవడం అంతతొందరగా అలవడ లేదు. దావానలాల్లో దొరికిన నిప్పును కాపాడు కుంటూ చాలా కాలం గడిపాడు. కాని దాన్ని కాపాడుకోవడం , వర్షం, వరదల నుంచి పొడిగా ఉంచుకోవడం చాలా శ్రమతోనూ ప్రయాసతోనూ కూడిన పని. తరువాత చెక్కలను రాపాడించడం ద్వారా , చెకుముకి రాళ్లను కొట్టడం ద్వారా నిప్పు చేయడం నేర్చుకున్నాడు. దాంతో మనిషి నిప్పుపై ఆధిపత్యం సాధించాడు. ఎప్పుడు కావాలంటే అప్పుడు, ఎక్కడ కావాలంటే అక్కడ నిప్పు తయారు చేయడం నేర్చు కోవడమే కాదు, నిప్పును అనేక రకాలుగా ఉపయోగించడం ప్రారంభించాడు. చివరికి నిప్పు మనిషి జీవితంలోనూ, అభివృద్ధిలోనూ అత్యంత కీలకాంశంగా మారింది. ఇటువంటి నిప్పుపై సాధించిన విజయం మానవాళికి చిన్నవిషయ మేమి కాదుకదా! అందుకే నిప్పుపై విజయం ప్రపంచంలోని అన్ని మానవ సమూహాలకు పండుగే అయింది. మనకు దీపావళి మాధిరిగానే ప్రపంచంలోని అన్ని మానవ సమా జాల్లోనూ దీపాల పండుగలు ఉంటాయి. వాటి చుట్టూ అనేక రకాల కథలు ఉండవచ్చు గాక. ఒక్కో సమాజం అగ్గి గురించిన ఒక్కో రకం కథను సృష్టించుకోవచ్చు గాక. కాని అన్నిట్లోనూ ఉన్న ఉమ్మడి అంశం అగ్గిపై మానవుని విజయమే , చీకటి నుంచి వెలుగులోకి మనిషి ప్రయాణమే. ఇదే విధంగా వ్యవసాయ సమాజాల్లో పంటలు వేసే తరుణం, పంటచేతికొచ్చే తరుణం సంబరాలుగా మారాయి. పశుపోషణ ప్రధానంగా ఉన్న సమాజాల్లో పశువులపై విజయమే అంటే పశువులను మచ్చిక చేసుకోవడమే పండుగలుగాను , ఉత్సవాలుగాను మారాయి.
అయితే మన పండుగలన్నీ ప్రకృతిపై విజయాలకు సంబంధించి నవే కావు. ప్రకృతి శక్తులను స్వాధీనం చేసుకునే క్రమంలో మనిషి ప్రకృతికి సంబంధించిన ఒక్కో దృగ్విషయాన్నే కనుగొంటూ వచ్చాడు. అయినా అతనికి ఎల్లప్పుడూ తెలియని విషయం ఉంటూనే వస్తుంది. తెలియని విషయాల చుట్టూ తన స్వాధీనంలో లేని శక్తుల చుట్టూ మనిషి అనేకనేక నమ్మకాలు ఏర్పరుచు కున్నాడు. అనేక కథలు అల్లుకున్నాడు. తాను గెలువలేని శక్తులను ప్రసన్నం చేసు కోవడం ద్వారా , వాటిని అనుక రించడం ద్వారా తనకు అవిలోబడి ఉండేట్లు లేక తన ఇచ్చకు అను కూలంగా మెలిగేట్లు చేయవచ్చు ననుకున్నాడు. అందులో నుంచి పుట్టినవే ప్రకృతి ఆరాధన, క్రతువులు, మత నమ్మకాలు వగైరా. ఆదిమానవుడు చెట్టునూ పుట్టనూ ప్రసన్నం చేసుకోవడానికి క్రతువులు ఆచరించాడు. వ్యవసాయ సమాజంలో రుతుచక్రాన్ని తనకు అనుకూలంగా మలుచుకునేందుకు పూజలు చేశాడు. ధాన్యం జీవనాధారం కనుక ధాన్యలక్ష్మిని ఆరాధించాడు. ఆధునిక సమాజంలో ధనం, డబ్బు పోగుపడ్డాక అది ఏవిధంగా తన వద్దకు వస్తుందో, వచ్చింది తననుంచి ఎందుకు పోతుందో అర్ధం గాక అయోమయం నుంచి బయటపడటానికి భగవంతున్ని ప్రార్థిస్తున్నాడు. ఈసమాజంలో డబ్బే సర్వస్యం కనుకు ధనలక్ష్మిని తన ఆధీనం చేసుకోవడానికి వ్రతాలు, యాగాలు చేస్తున్నాడు. దీక్షలు పడుతున్నాడు.
ప్రకృతితో మానవుడు సమిష్టిగా పోరాడాడని చెప్పుకున్నాం కదా! ఈసమిష్టిపోరాటంలో మానవుల మధ్య కూడా అనేక రకాల సంబంధా లేర్పడ్డాయి. ఒక జాతిని మరొక జాతి పీడించడం జరిగింది. ఈ పీడననుంచి విముక్తి కోసం పోరాటాలు జరిగాయి. ఈపోరాటాల్లో జయాప జయాలు కూడా పండుగలు, పర్వదినాలు, దుర్దినాలుగా మారి మన సంస్కృతిలో భాగమైనాయి. ప్రాచీన గణ వ్యవస్థలో గణనాథులే తరువాత దేవుళ్లు, దేవతలు అయ్యారు. వారి కొలుపులు పండుగలు ఉత్సవాలుగా మారాయి. పరాయిపీడన నుండి విముక్తి కోసం జరిగిన పోరాటంలో నేలకొరిగిన వీరుల జన్మదినాలు పర్వదినాలుగా మారాయి. పాలననుంచి విముక్తి జరిగిన దినాలు ముఖ్యమైన జాతీయ పర్వదినాలుగా మారాయి.
ఈ విధంగా ఆదిమానవుడు నిప్పు, నీరుపై విజయం సాధించినప్పటి నుంచి నిన్నమొన్న పరాయి పాలననుంచి విముక్తి వరకు మానవజాతి ప్రయాణంలోని ప్రతి విజయం, అపజయం పండుగగానో, పర్వదినంగానో, మరో ముఖ్యమైన దీక్షా దినంగానో మారుతూ వచ్చాయి. వాటి చుట్టూ అనేక కథలు, నమ్మకాలు ఏర్పడుతూ వచ్చాయి. అందువల్ల పండుగలు, ఉత్సవాలు మన సుదీర్గ సంస్కృతిలో ఒక భాగమే మినహా వేరు కాదు.
మన సాంస్కృతిక వారసత్వమంతా అంటే మానవుడు అప్పటివరకు నేర్చుకున్న విజ్ఞానం, కళలు, సాహిత్యం , నృత్యం , సంగీతం వగైరాలన్నీ పండుగల్లో ప్రదర్శితమవుతాయి. మానవుడు వ్యక్తిగతంగా గాని , సమిష్టిగాని సంపాధించిన భౌతిక సంపద ప్రదర్శించ డానికి పండుగలు వేదికలవుతాయి. ఒక మానవ సమూహం యొక్క సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని తెలుసుకోవాలంటే వారి పండుగలు, ఉత్సవాలు, జాతరలను పరిశీలిస్తే చాలా విషయాలు తెలుస్తాయి. ఉదాహరణకు సంక్రాంతి పండుగనే చూడండి. అది పంట చేతికొచ్చిన తరుణంలో జరిగే పండుగ కనుకు వ్యవసాయ సమాజాలపై ఆధారపడి బతికే కళాకారులు హరిదాసులు, గంగిరెద్దుల వాళ్లు, బుడబుక్కల వాళ్లు, జంగమ దేవర్లు, వగైరా ఈపండుగ రోజుల్లో తమ కళలను ప్రదర్శిస్తారు. అలాగే పండుగ సందర్భంలో ప్రజలు ఇల్లు అలకడం , రంగులు, ముగ్గులు వేయడం ద్వారా తమ కళా కౌశలాన్ని ప్రదర్శిస్తారు. పండుగ పాటలు , పద్యాలు, నాటకాలు, కోడిపందాలు, గొర్రెపొటేళ్ల పందాలు, ఎడ్ల పందాలు వగైరాలన్నీ ప్రజల సాంస్కృతిక ప్రదర్శనలే. సంక్రాంతి మాదిరిగానే దసరా పండుగ సందర్భంలో కూడా వివిధ ప్రాంతాల్లో వివిధ రకాలయిన సాంస్కృతిక రూపాలు ప్రదర్శిస్తారు. అలాగే వృత్తులను బట్టి , కులాలను బట్టికూడా రకరకాల సంబరాలు జరుపుకుంటారు. వారివారి సాంప్రదాయ కళారూపాలను ప్రదర్శిస్తారు. అందువల్ల ప్రజాసంస్కృతిని రక్షించాలను కునేవారికి , ప్రోత్సహించాలను కునే వారికి పండుగలు, ఉత్సవాలు, జాతర్లు కూడా సందర్భాలన్న దాంట్లో సందేహం లేదు.
1. ఉత్పత్తితో ముడిపడిన పండుగలు, 2. ఆధ్యాత్మికమైన పండుగలు, 3. ఉత్సవాలు-జాతరలు, 4. వ్రతాలు- క్రతువులు, 5. రాజకీయపరమైన ఉత్సవాలు, 6. నాయకుల వర్ధంతులు - జయంతులు
ఉత్పత్తితో సంబంధమైన పండుగలలో దసరాకూడా ఒకటి. దసరాగురించి కొన్ని విషయాలు తెలుసుకుందాం.
దసరా: దసరా ఇంతకు ముందే చెప్పుకున్నట్లు ప్రకృతిపై మానవుని విజయోత్సవానికి సంబంధించిన పండుగ ముఖ్యంగా వ్యవసాయంలో మానవుడు సాధించిన విజయాలతో ఇది ముడిపడి ఉంది. ఉత్తరాదిలో దసరా సందర్భంగా రామలీలా ఉత్సవాలు చేస్తే , దక్షిణాదిలోనూ , బెంగాల్‌లోనూ దేవి నవరాత్రులు జరుపుతారు. ప్రధానంగా విజయదశమి విజయానికి సంబం ధించిన పండుగ. ఆరోజు అన్ని ప్రాంతాల్లో ఆయుధ పూజలు చేయడం ఆనవాయితీ. మనరాష్ట్రంలోని కొన్ని ప్రాంతాల్లో అమ్మవార్ల జాతరలు జరుగుతాయి. దసరాసందర్భంగా విచిత్ర వేశాలు వేయడం పెద్ద సాంస్కృతిక కార్యక్రమం. దసరావేశాలు తెలుగు వారికి సుపరిచితాలే.
బతుకమ్మ: బతుకమ్మ పండుగను తెలంగాణాలో , దసరారోజుల్లో జరుపుకుంటారు. బతుకమ్మ పేరిట తంగేడు, గుమ్మడి పూలతో అలంక రించిన పసుపు 'గౌరి' ని పల్లెంలో పెట్టి , పాటలు పాడుతూ , ఆపల్లెంచుట్టూ తిరుగుతూ పూజ చేస్తారు. తొమ్మిది రోజులు ఇలా చేసి చివరి రోజున మేళతాళాలతో బతుకమ్మను నిమజ్జనం చేస్తారు. కొన్ని చోట్ల బొమ్మల కొలెవు తీరుస్తారు. కొన్ని చోట్ల విజయదశమి రోజును విద్యారంభ దినంగా పరిగణించి పిల్లలకు అక్షరాభ్యాసం చేస్తారు. పూర్వం బడిపిల్లలు '' అయ్యవారికి చాలు ఐదు వరహాలు, పిల్లవాళ్లకు చాలు పప్పుబెళ్లాలు'' అంటూ పాటలు , పద్యాలు పాడుతూ ఇంటింటికి తిరిగే వారు.
రాయలసీమలో ప్రధానంగా కర్నూలు జిల్లాలో బన్నీ ఉత్సవాలు (కర్రల సమరం) జరుపుకుంటారు. ఎక్కువ ప్రాంతాల్లో శమి వృక్షానికి పూజలు చేసి ఆకును తెచ్చి పెద్దలకు ఇచ్చి ఆశ్వారం తీసుకుంటారు. ఒక్కో ప్రాంతానికి జిల్లాకు ఒక్కో ప్రత్యేకతతో ఈ పండుగను జరుపుకుంటారు.
మానవుడు మనుగడ కోసం ప్రకృతితో సాధించిన పోరాటంలో ఒక్కో విజయం సాధించడం ద్వారానే అభివృద్ధి పథంలో ముందుకు పోతూ వచ్చాడు. అయితే ప్రకృతితో మనిషి ఒంటరిగా పోరాడలేదు. సామూ హికంగా, సమిష్టిగా పోరాడాడు. అందువల్ల ప్రకృతిపై విజయం సాధించి నప్పుడు మానవులు సమిష్టిగానే సంతోషం పంచు కున్నారు. అవే సంబరాలు ఉత్సవాలు అయ్యాయి. ఆది మానవునికి అగ్గి అప్పట్లో కొరకరాని కొయ్య. అగ్గితో చాలా పనులు చేయవచ్చు. ఎముకలు కొరికే చలినుంచి అది కాపాడుతుంది. అడవుల్లో క్రూరమృగాలను భయపెట్టి దూరంగా ఉంచుతుంది. మాంసం, దుంపలు , కూరగాయలు, గింజలు కాల్చుకు తినడానికి ఎంతగానో ఉపకరిస్తుంది. కాని మానవునికి దాన్ని స్వాధీనం చేసుకోవడం-అంటే ఎప్పుడు కావాలంటే అప్పుడు అగ్గిని సృష్టించు కోవడం అంతతొందరగా అలవడ లేదు. దావానలాల్లో దొరికిన నిప్పును కాపాడు కుంటూ చాలా కాలం గడిపాడు. కాని దాన్ని కాపాడుకోవడం , వర్షం, వరదల నుంచి పొడిగా ఉంచుకోవడం చాలా శ్రమతోనూ ప్రయాసతోనూ కూడిన పని. తరువాత చెక్కలను రాపాడించడం ద్వారా , చెకుముకి రాళ్లను కొట్టడం ద్వారా నిప్పు చేయడం నేర్చుకున్నాడు. దాంతో మనిషి నిప్పుపై ఆధిపత్యం సాధించాడు. ఎప్పుడు కావాలంటే అప్పుడు, ఎక్కడ కావాలంటే అక్కడ నిప్పు తయారు చేయడం నేర్చు కోవడమే కాదు, నిప్పును అనేక రకాలుగా ఉపయోగించడం ప్రారంభించాడు. చివరికి నిప్పు మనిషి జీవితంలోనూ, అభివృద్ధిలోనూ అత్యంత కీలకాంశంగా మారింది. ఇటువంటి నిప్పుపై సాధించిన విజయం మానవాళికి చిన్నవిషయ మేమి కాదుకదా! అందుకే నిప్పుపై విజయం ప్రపంచంలోని అన్ని మానవ సమూహాలకు పండుగే అయింది. మనకు దీపావళి మాధిరిగానే ప్రపంచంలోని అన్ని మానవ సమా జాల్లోనూ దీపాల పండుగలు ఉంటాయి. వాటి చుట్టూ అనేక రకాల కథలు ఉండవచ్చు గాక. ఒక్కో సమాజం అగ్గి గురించిన ఒక్కో రకం కథను సృష్టించుకోవచ్చు గాక. కాని అన్నిట్లోనూ ఉన్న ఉమ్మడి అంశం అగ్గిపై మానవుని విజయమే , చీకటి నుంచి వెలుగులోకి మనిషి ప్రయాణమే. ఇదే విధంగా వ్యవసాయ సమాజాల్లో పంటలు వేసే తరుణం, పంటచేతికొచ్చే తరుణం సంబరాలుగా మారాయి. పశుపోషణ ప్రధానంగా ఉన్న సమాజాల్లో పశువులపై విజయమే అంటే పశువులను మచ్చిక చేసుకోవడమే పండుగలుగాను , ఉత్సవాలుగాను మారాయి.
అయితే మన పండుగలన్నీ ప్రకృతిపై విజయాలకు సంబంధించి నవే కావు. ప్రకృతి శక్తులను స్వాధీనం చేసుకునే క్రమంలో మనిషి ప్రకృతికి సంబంధించిన ఒక్కో దృగ్విషయాన్నే కనుగొంటూ వచ్చాడు. అయినా అతనికి ఎల్లప్పుడూ తెలియని విషయం ఉంటూనే వస్తుంది. తెలియని విషయాల చుట్టూ తన స్వాధీనంలో లేని శక్తుల చుట్టూ మనిషి అనేకనేక నమ్మకాలు ఏర్పరుచు కున్నాడు. అనేక కథలు అల్లుకున్నాడు. తాను గెలువలేని శక్తులను ప్రసన్నం చేసు కోవడం ద్వారా , వాటిని అనుక రించడం ద్వారా తనకు అవిలోబడి ఉండేట్లు లేక తన ఇచ్చకు అను కూలంగా మెలిగేట్లు చేయవచ్చు ననుకున్నాడు. అందులో నుంచి పుట్టినవే ప్రకృతి ఆరాధన, క్రతువులు, మత నమ్మకాలు వగైరా. ఆదిమానవుడు చెట్టునూ పుట్టనూ ప్రసన్నం చేసుకోవడానికి క్రతువులు ఆచరించాడు. వ్యవసాయ సమాజంలో రుతుచక్రాన్ని తనకు అనుకూలంగా మలుచుకునేందుకు పూజలు చేశాడు. ధాన్యం జీవనాధారం కనుక ధాన్యలక్ష్మిని ఆరాధించాడు. ఆధునిక సమాజంలో ధనం, డబ్బు పోగుపడ్డాక అది ఏవిధంగా తన వద్దకు వస్తుందో, వచ్చింది తననుంచి ఎందుకు పోతుందో అర్ధం గాక అయోమయం నుంచి బయటపడటానికి భగవంతున్ని ప్రార్థిస్తున్నాడు. ఈసమాజంలో డబ్బే సర్వస్యం కనుకు ధనలక్ష్మిని తన ఆధీనం చేసుకోవడానికి వ్రతాలు, యాగాలు చేస్తున్నాడు. దీక్షలు పడుతున్నాడు.
ప్రకృతితో మానవుడు సమిష్టిగా పోరాడాడని చెప్పుకున్నాం కదా! ఈసమిష్టిపోరాటంలో మానవుల మధ్య కూడా అనేక రకాల సంబంధా లేర్పడ్డాయి. ఒక జాతిని మరొక జాతి పీడించడం జరిగింది. ఈ పీడననుంచి విముక్తి కోసం పోరాటాలు జరిగాయి. ఈపోరాటాల్లో జయాప జయాలు కూడా పండుగలు, పర్వదినాలు, దుర్దినాలుగా మారి మన సంస్కృతిలో భాగమైనాయి. ప్రాచీన గణ వ్యవస్థలో గణనాథులే తరువాత దేవుళ్లు, దేవతలు అయ్యారు. వారి కొలుపులు పండుగలు ఉత్సవాలుగా మారాయి. పరాయిపీడన నుండి విముక్తి కోసం జరిగిన పోరాటంలో నేలకొరిగిన వీరుల జన్మదినాలు పర్వదినాలుగా మారాయి. పాలననుంచి విముక్తి జరిగిన దినాలు ముఖ్యమైన జాతీయ పర్వదినాలుగా మారాయి.
ఈ విధంగా ఆదిమానవుడు నిప్పు, నీరుపై విజయం సాధించినప్పటి నుంచి నిన్నమొన్న పరాయి పాలననుంచి విముక్తి వరకు మానవజాతి ప్రయాణంలోని ప్రతి విజయం, అపజయం పండుగగానో, పర్వదినంగానో, మరో ముఖ్యమైన దీక్షా దినంగానో మారుతూ వచ్చాయి. వాటి చుట్టూ అనేక కథలు, నమ్మకాలు ఏర్పడుతూ వచ్చాయి. అందువల్ల పండుగలు, ఉత్సవాలు మన సుదీర్గ సంస్కృతిలో ఒక భాగమే మినహా వేరు కాదు.
మన సాంస్కృతిక వారసత్వమంతా అంటే మానవుడు అప్పటివరకు నేర్చుకున్న విజ్ఞానం, కళలు, సాహిత్యం , నృత్యం , సంగీతం వగైరాలన్నీ పండుగల్లో ప్రదర్శితమవుతాయి. మానవుడు వ్యక్తిగతంగా గాని , సమిష్టిగాని సంపాధించిన భౌతిక సంపద ప్రదర్శించ డానికి పండుగలు వేదికలవుతాయి. ఒక మానవ సమూహం యొక్క సాంస్కృతిక వారసత్వాన్ని తెలుసుకోవాలంటే వారి పండుగలు, ఉత్సవాలు, జాతరలను పరిశీలిస్తే చాలా విషయాలు తెలుస్తాయి. ఉదాహరణకు సంక్రాంతి పండుగనే చూడండి. అది పంట చేతికొచ్చిన తరుణంలో జరిగే పండుగ కనుకు వ్యవసాయ సమాజాలపై ఆధారపడి బతికే కళాకారులు హరిదాసులు, గంగిరెద్దుల వాళ్లు, బుడబుక్కల వాళ్లు, జంగమ దేవర్లు, వగైరా ఈపండుగ రోజుల్లో తమ కళలను ప్రదర్శిస్తారు. అలాగే పండుగ సందర్భంలో ప్రజలు ఇల్లు అలకడం , రంగులు, ముగ్గులు వేయడం ద్వారా తమ కళా కౌశలాన్ని ప్రదర్శిస్తారు. పండుగ పాటలు , పద్యాలు, నాటకాలు, కోడిపందాలు, గొర్రెపొటేళ్ల పందాలు, ఎడ్ల పందాలు వగైరాలన్నీ ప్రజల సాంస్కృతిక ప్రదర్శనలే. సంక్రాంతి మాదిరిగానే దసరా పండుగ సందర్భంలో కూడా వివిధ ప్రాంతాల్లో వివిధ రకాలయిన సాంస్కృతిక రూపాలు ప్రదర్శిస్తారు. అలాగే వృత్తులను బట్టి , కులాలను బట్టికూడా రకరకాల సంబరాలు జరుపుకుంటారు. వారివారి సాంప్రదాయ కళారూపాలను ప్రదర్శిస్తారు. అందువల్ల ప్రజాసంస్కృతిని రక్షించాలను కునేవారికి , ప్రోత్సహించాలను కునే వారికి పండుగలు, ఉత్సవాలు, జాతర్లు కూడా సందర్భాలన్న దాంట్లో సందేహం లేదు.
పండుగలో రకాలు
మనసమాజంలో మనం చేసుకునే పండుగలు , ఉత్సవాలు, జాతరలు , పర్వదినాలలో అనేక రకాలున్నాయి. అన్ని పండుగలు మతంతో ముడిపడి ఉన్నప్పటికీ వీటిలో కొన్ని మానవుని ఉత్పత్తితో ప్రత్యక్షంగా గాని, పరోక్షంగా గాని సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి. ఉత్పత్తి అంటే ఆహార ఉత్పత్తి మాత్రమే కాదు. పునరుత్పత్తి కూడా. పంటలు, రుతువులను బట్టి ఈపండుగలు జరుపుకుంటారు. కొన్ని పూర్తిగా ఆధ్యాత్మిక పండుగలున్నాయి. మానవజాతి చరిత్రలో ఈ పండుగలు సాపేక్షంగా తరువాత ఉద్భవించినవై ఉంటాయి. ఇక ఇటీవలి కాలంలో జరిగిన రాజకీయ విముక్తి , ఉద్యమాలు , పోరాటాల్లో త్యాగాలు చేసిన వారి జయంతులు , వర్ధంతులు , రాజకీయ విజదినాలు కూడా పండుగలు, పర్వదినాల్లో చేరిపోయి. ఒక్క మనసమాజంలోనే కాదు. ప్రపంచంలోని అన్ని సమాజాల్లోనూ , అన్ని దేశాల్లోనూ తరతమ తేడాలతో ఇటువంటి విభజన కనిపిస్తుంది. మనకు సంబంధించి నంతవరకు పండుగలను ఆరు రకాలుగా విభజించ వచ్చును. 1. ఉత్పత్తితో ముడిపడిన పండుగలు, 2. ఆధ్యాత్మికమైన పండుగలు, 3. ఉత్సవాలు-జాతరలు, 4. వ్రతాలు- క్రతువులు, 5. రాజకీయపరమైన ఉత్సవాలు, 6. నాయకుల వర్ధంతులు - జయంతులు
ఉత్పత్తితో సంబంధమైన పండుగలలో దసరాకూడా ఒకటి. దసరాగురించి కొన్ని విషయాలు తెలుసుకుందాం.
దసరా: దసరా ఇంతకు ముందే చెప్పుకున్నట్లు ప్రకృతిపై మానవుని విజయోత్సవానికి సంబంధించిన పండుగ ముఖ్యంగా వ్యవసాయంలో మానవుడు సాధించిన విజయాలతో ఇది ముడిపడి ఉంది. ఉత్తరాదిలో దసరా సందర్భంగా రామలీలా ఉత్సవాలు చేస్తే , దక్షిణాదిలోనూ , బెంగాల్‌లోనూ దేవి నవరాత్రులు జరుపుతారు. ప్రధానంగా విజయదశమి విజయానికి సంబం ధించిన పండుగ. ఆరోజు అన్ని ప్రాంతాల్లో ఆయుధ పూజలు చేయడం ఆనవాయితీ. మనరాష్ట్రంలోని కొన్ని ప్రాంతాల్లో అమ్మవార్ల జాతరలు జరుగుతాయి. దసరాసందర్భంగా విచిత్ర వేశాలు వేయడం పెద్ద సాంస్కృతిక కార్యక్రమం. దసరావేశాలు తెలుగు వారికి సుపరిచితాలే.
బతుకమ్మ: బతుకమ్మ పండుగను తెలంగాణాలో , దసరారోజుల్లో జరుపుకుంటారు. బతుకమ్మ పేరిట తంగేడు, గుమ్మడి పూలతో అలంక రించిన పసుపు 'గౌరి' ని పల్లెంలో పెట్టి , పాటలు పాడుతూ , ఆపల్లెంచుట్టూ తిరుగుతూ పూజ చేస్తారు. తొమ్మిది రోజులు ఇలా చేసి చివరి రోజున మేళతాళాలతో బతుకమ్మను నిమజ్జనం చేస్తారు. కొన్ని చోట్ల బొమ్మల కొలెవు తీరుస్తారు. కొన్ని చోట్ల విజయదశమి రోజును విద్యారంభ దినంగా పరిగణించి పిల్లలకు అక్షరాభ్యాసం చేస్తారు. పూర్వం బడిపిల్లలు '' అయ్యవారికి చాలు ఐదు వరహాలు, పిల్లవాళ్లకు చాలు పప్పుబెళ్లాలు'' అంటూ పాటలు , పద్యాలు పాడుతూ ఇంటింటికి తిరిగే వారు.
రాయలసీమలో ప్రధానంగా కర్నూలు జిల్లాలో బన్నీ ఉత్సవాలు (కర్రల సమరం) జరుపుకుంటారు. ఎక్కువ ప్రాంతాల్లో శమి వృక్షానికి పూజలు చేసి ఆకును తెచ్చి పెద్దలకు ఇచ్చి ఆశ్వారం తీసుకుంటారు. ఒక్కో ప్రాంతానికి జిల్లాకు ఒక్కో ప్రత్యేకతతో ఈ పండుగను జరుపుకుంటారు.
కామెంట్‌లు లేవు:
కామెంట్‌ను పోస్ట్ చేయండి